İlk yardım: elektrik cərəyanı vurması zamanı nə etmək lazımdır?

Əgər belə bir hadisə qəflətən başınıza gəlsə və ya özünüzü kömək edəcək şəxs rolunda tapsanız, dərhal hərəkət etməli olacaqsınız. Google-a və problemi araşdırmağa vaxtınız olmayacaq. Sadəcə beyninizə etibar etməli olacaqsınız, xoşbəxtlikdən beynimiz ekstremal vəziyyətlərdə mümkün qədər səmərəli işləyir. Əgər bu barədə oxumusunuzsa və ya eşitmisinizsə, əlbəttə ki daha düzgün davrana bilərsiniz.

Umico tərəfindən Respublika Diaqnostika Mərkəzinin (RDM) mütəxəssisləri ilə birlikdə hazırlanan "İlk yardım lazım olarsa nə etməli" layihəsi çərçivəsində elektrik cərəyanı vurması vəziyyətində necə davranacağınız və özünüzü və yaxınlarınızı bu xəsarətdən necə qoruyacağınız barədə danışırıq.

Elektrik cərəyanı vuran bir insana necə kömək etmək olar

Çox kiçik dərəcədə, misalçün, 50 volt elektrik cərəyanı insan üçün təhlükəsizdir. Lakin yüksək rütubət şəraitində hətta 12 volt da sağlamlıq üçün təhlükəli ola bilər. Buna görə də, potensial təhlükə hər yerdə var. Məsələn, evimizdəki hər hansı bir elektrik mənbəyində 220 volt enerji olur.

Elektrik cərəyanı vurması, şəxsi dərhal şoka sala bilər ki bu hal da halüsinasyonlarla müşayiət oluna bilər. Xəsarət zamanı beyin və ürək daha çox təsirlənir. Elektrik şokunun nəticələrini açıq-aşkar görə bilərsiniz: yanıqlar, ağrı, ürək və tənəffüs ritminin pozulması, başgicəllənmə, bulanıq görmə, şüurun itirilməsi, bəzən təşviş, retrograd amneziya konvulsiv daralması zamanı əzələ yırtığı, sümüklərin sıxılması və kompression sınıqları da mümkündür. Zərbə güclü deyilsə, nəticələr bəlli olmaya bilər, amma bu insan həyatı və sağlamlığı üçün daha az təhlükəli olması demək deyil.

Hadisədən dərhal sonra yardım göstərmək çox vacibdir – maksimum 4 dəqiqə vaxtınız var, sonra geri dönülməz nəticələrin yaranma şansı artır.
VACİBDİR!

1. Elektrik təchizatını dayandırın və insanı enerji mənbəyindən uzaqlaşdırın.

Elektrik qovşağını söndürün, naqili elektrik mənbıyindən ayırın və yalnız sonra şəxsə kömək etmək üçün prosesə davam edin. Elektrik cərəyanının vurduğu şəxs və səth cərəyan keçirməyə qadir olduğu üçün hər hansı bir diqqətsiz hərəkət sizi qəzanın qurbanı edə bilər. Əvvəlcə elektrik təhlükəsizliyi qaydalarına əməl edin.

Elektrik cərəyanı vuran şəxsə ehtiyatlı addımlarla yanaşmaq lazımdır. Bir ayağın dabanını yerdən götürmədən digərinin ucunun yerə basdığından əmin olun və “qaz addımları” ilə yeriyin. Zədələnmiş bir tel, xüsusən hələ də gərginlik varsa, məsafədən belə təhlükəli ola bilər. Kömək edən şəxs mənbəyə toxunmasa belə, təsirindən geri atıla bilər: düşmüş cərəyan kabelləri və ya məftillər yaxınlıqdadırsa, insanın ayaqları arasında addım gərginliyi yaranır. Addım uzunluğu artdıqca, bu gərginlik artır, buna görə də enerji təchizatı kəsildiyinə əmin olsanız da, ayaqlarınızı yerdən qaldırmadan yavaş-yavaş hərəkət etməlisiniz.

Birdən elektrik enerjisini söndürmək mümkün olmazsa, cərəyan keçirməyən bir şeyin üstündə dayanın – bu taxta bir stul və ya lövhə, quru qəzet yığını, kitab, rezin mat, şüşə ola bilər. Həmçinin əlinizə başqa bir dielektrik – taxta və ya plastik bir pol ağacı, taxta bir stul, bir boruya yuvarlanan bir rezin mat – alın və bunlarla qurbanı gərginlik mənbəyindən uzaqlaşdırmağa çalışın. Əlinizdə rezin çəkmələr və əlcəklər varsa, ayaqlarınızın altına quru ağac qoysanız, Təhlükəsiz şəraitdə ilk yardım göstərə bilərsiniz.

2. Təcili yardım çağırın

Bütün bu hərəkətlərin bir nəfər tərəfindən deyil, bir neçə nəfər tərəfindən aparılması məsləhət görülür – bu yolla fövqəladə halda həmişəkindən daha vacib olan, vaxta qənaət etmək mümkün olacaqdır.

3. Əsas həyat əlamətlərini: nəbz, nəfəs, ürək döyüntüsünü yoxlayın

İnsan huşsuzdursa, nəfəsini yoxlamağa dəyər. Bunu etmək üçün başını arxaya əyərək, çənəni qaldırın, üzünə əyilib, nəfəs almasına 10 saniyə qulaq asmağa çalışın. Sinə hərəkətinə diqqət yetirin.

Nəfəs almırsa, Ürək masajı edin. Bunu etmək üçün qurbanı arxası üstə düz, sərt bir səthə qoyun. Əllərinizi sinənin ortasına qoyun. Çiyinlər qurbanın sinəsi ilə paralel olmalıdır. Sıxma hərəkəti zamanı qollar düz olur və dirsəkdən əyilmir. Basıncların tezliyi dəqiqədə 100-dən az və 120-dən çox olmamalıdır. Sinə sıxılma tezliyinin nisbəti 30 basınc və iki nəfəsdir.

Ürək masajını, mütləq nəbz olmadıqdığını dəqiqləşdirdikdən sonra edin. Ürək döyünən zaman bilavasitə ürək masajı qadağandır!

4. Yanıqlara diqqət yetirin

Bədəndə yanıqlar varsa, onları steril bint və ya təmiz, hamar bir parça ilə örtün. Yorğan və dəsmalları bandaj olaraq istifadə etməyin, onların lifli toxumaları zədələnmiş dəriyə yapışa bilər.

5. Həkim gözlədiyinizə əmin olun.

Elektrik şokunun təhlükəli olmadığı görünsə də, bir terapevtlə məsləhətləşməlisiniz. Aşkar bir xəsarət olmadıqda, elektrik şoku qan damarlarının spazmına səbəb ola bilər və ya daxili orqanların işini poza bilər.

Aşağıdakıları heç bir halda etmək olmaz:

Qurbanın əlinə və ya bədənin digər hissəsinə toxunmayın, çünki özünüz elektrik cərəyanı təsirinə məruz qala bilərsiniz.
Təcili bir ehtiyac olmadıqda qurbanı yerindən tərpətməyin, çünki elektrik cərəyanının düşməsi nəticəsində sınıqlar əldə edə bilər.
Qurbanın yanında qığılcımlı bir tel varsa, ona yaxınlaşmayın. Hər hərəkətdə, ayaqlarınızda və alt bədəninizdə qıcıqlanma hiss edirsinizsə uzaqlaşın. Bu vəziyyətdə, simptom yox olana qədər addım-addım deyil, bir ayağa atlayaraq hərəkət etmək daha yaxşıdır.
Şəxsi ildırım vurubsa, torpağa basdırılmasına ehtiyac yoxdur. Cərəyanın bu şəkildə yerə girməsi bir mifdir. Əslində, elektrik cərəyanı insana təsir etdiyi anda torpaqlanır.

XVIII-XIX əsrlərdə həyəcan axtaranlar qəribə bir əyləncəyə sahib idilər – insanlar bədənlərindən elektrik boşalmasının keçməsini yaşamaq üçün sıraya girmişdilər. Sirk sahibləri “elektrik attraksionları”— içərisində elektrik cərəyanı ala biləcəyiniz xüsusi vaqonlar təşkil edirdilər. Elektrik cəsarətini sınamaq çoxdan kişilər arasında məşhur olmuşdur. XX əsrin 20-ci illərindəki Amerika klublarından birində “elektrikli canavar” var idi, kluba qoşulmaq istəyən hər kəs kiçik bir elektrik cərəyanı alırdı.

Gərginliyin böyüklüyü

Dərinin parçalanmasının gücü, bədən müqavimətinin azalması da bununla bağlıdır. 50 volt bir gərginlik artıq epidermisdən keçə bilər. Yeri gəlmişkən, quru və təmiz dəri sizi elektrik şokundan daha yaxşı qoruyacaqdır. Statistikaya görə, ən çox yaralanma 220 və 380 volt arasında gərginlik zamanı meydana gəlir, cərəyan on beş dəqiqədən çox davam etməzsə, belə bir gərginlik bir insanı öldürə bilməz. Ölüm üçün 3 min volt cərəyan lazımdır, amma buna baxmayaraq bu halda belə insan yaşaya bilər.

Cərəyanın yolu. Cərəyanın insan bədənindən necə keçməsini göstərən, açıq olmayan sxemlər mövcuddur. Onlar cəmi 15 ədəddir: əldən ələ, sol əldən ayağa, sağ əldən ayağa, ən təhlükəli olanı isə ürək və tənəffüs orqanlarından keçir.

Təsir vaxtı. Mümkün olan fibrilyasiyaya təsir edən bu amildir (ürək əzələlərinin fərdi qruplarının ayrı-ayrılıqda və əlaqələndirildiyi halında ürəyin vəziyyəti). Ürək əzələsinin ən az daralma sayı dəqiqədə 60-80 daralmadır, tam dövr isə bir saniyədir. Döngülər arasında boşluqlar var – T fazaları. Əgər cərəyanın təsir vaxtı faza ilə üst-üstə düşmürsə, fibrilasiyanın qarşısını almaq olar. Cərəyanın davamlı bir hərəkəti var, ürək zədələnmə ehtimalı maksimum olacaqdır.

Elektrik cərəyanı vurmasından necə qorunmaq olar?

Əlbəttə ki, əvvəlcə sağlamlığınız və hətta həyatınız üçün mübarizə aparmaqdansa elektrik cərəyanı vurmasından qorunmaq daha yaxşıdır. Başlanğıc üçün həyatınızın təhlükəsizliyini təmin etməlisiniz.

Məişət elektrik cihazlarını istifadə etməzdən əvvəl onların düzgün işlədiyinə əmin olun. İzolyasiyada nasazlıq, çatlar və ya digər səhvləri görürsünüzsə cihazı istifadə etməyin.
Yaş və ya nəm elektrik cihazlarını qoşmayın.
Arxa paneli çıxartmadan əvvəl cihazı elektrik mənbəyindən ayırın.
Suda, məsələn, hamamda olarkən elektrik cihazlarından istifadə etməyin.
Yanan elektrik cihazlarını əvvəlcə elektrik enerjisindən ayırmadan su ilə söndürmək qadağandır.
Divara mıx vurmaq lazım olsa, bu yerdə gizli elektrik naqillərinin olmadığından əmin olun.
İldırım çaxması zamanı küçədə olsanız, hündür ağacların, çamaşırların altında, metal bir kabində gizlənməyin və ya elektrik xətlərinin yanında dayanmayın.

İlk dəfə elektrik cərəyanı vurması qurbanları haqqında eramızdan əvvəl 2750-ci ildə qədim Misir mətnlərində deyilmişdir. Günahkar… balıq idi. Və xüsusi olaraq – 360 volta qədər cərəyan pulslarını verməyə qadir olan elektrikli bir balıq. Daha sonra insanlar baş ağrısı, podaqra və bir sıra digər xəstəlikləri müalicə etmək üçün balığın bu xüsusiyyətindən istifadə etməyə başladılar. Təbiətdə daha təhlükəli elektrikli balıq növləri var – elektrikli ilan balığı 600 volt qədər cərəyan istehsal edə bilər.

Uşaqları elektrik cərəyanı vurmasından necə qorumaq olar

Elektrik cərəyanı vurması bir uşaq üçün ölümcül ola bilər. Cərəyan mənbələri hər yaşdakı uşaqlar üçün potensial bir təhlükədir; 220 volt elektrik cərəyanı bir uşağı öldürməyə qadirdir. Buna görə uşaqları qorumaq çox vacibdir, uşaqlar təhlükənin haradan gəldiyini anlamırlar və ətrafdakı hər şeyi bütün cəsarətləri ilə araşdıraraq, əlləri ilə toxunur, ağızlarına qoyur, dişləyir və çeynəyirlər.

Övladınız 3 yaşdan kiçikdirsə, əsas şey evdəki elektrik naqillərinin sağlamlığını izləməkdir. Elektrik mənbəyinə, işləyən cihazlara və fərdi məftillərə yaxın olmasına maneə olun. Övladınızın elektrik mənbəyi deşiyinə birşeylər doldurmaması üçün plastik dielektrik tıxaclardan istifadə edin.
Mənzildə olan bütün elektrik açarları və cərəyan mənbəyini etibarlı şəkildə bağlamaq lazımdır. Masa lampaları, elektrik qızdırıcıları, fanlar və digər qurğular da uşaqlar üçün təhlükəlidir.
Uşaqlara təhlükəsizlik əsaslarını öyrətmək lazımıdır. Valideynlərinin onlara izah etdiklərini yaxşı xatırlaya bilərlər. Onlara toxunmağın qadağan olduğunu və nə ilə oynamağa icazə olmadığını söyləyin.
Övladınıza transformator yarımstansiyalarından və paylama kabinetlərindən uzaq olmasını izah edin. Bundan əlavə, elektrik xətləri yaxınlığında uçurtma uçmayın.
Nə üçün ayrılmış və ya qırılmış məftillərə yaxınlaşmağın mümkün olmadığını və bütün çatışmazlıqları dərhal böyüklərə bildirilməli olduğunu izah edin.
Uşaq evdə təkdirsə, elektrik cihazlarını təkbaşına işə salmasına icazə verməyin.
İşləyən cihazlara nəm əllər ilə toxunmaq, silmək və ya su ilə yumaq olmaz.

Evinizdəki elektrik cihazlarının texniki cəhətdən istifadəsinə həmişə diqqət yetirin – bu özünüzü və yaxınlarınızı elektrik cərəyanından qorumağa kömək edəcək ən sadə şeydir.

Sağlam olun!