Özü keçməyəcək. Ürəyə necə qayğı göstərməli

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına görə ürək-damar xəstəlikləri dünya miqyasında ölümün əsas səbəbi olaraq qalır. Bu fakt qan dövranı sisteminizin sağlamlığı haqqında düşünmək üçün kifayətdir. Üstəlik ürək-damar xəstəlikləri əksər hallarda simptomsuz keçir, ilk narahatlıq isə ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.

Bu gün “Özü keçməyəcək” layihəsində sizə ürəyinizə necə qayğı göstərməli olduğunuzu izah edəcəyik: həyat üçün hansı faydalı vərdişləri qazanmaq, hansından imtina etmək, müayinələrdən nə vaxt keçmək və ürək problemlərinin birinci əlamətləri. Layihə Respublika Diaqnostika Mərkəzinin (RDM) mütəxəssisləri ilə birgə hazırlanır.

Ən çox yayılmış ürək xəstəlikləri:

• stenokardiya

• aritmiya

• koroner ürək xəstəliyi

• ürəyin fibrilasiyası

• miokard infarktı

Bu xəstəliklərə tutulmamaq üçün aşağıda qeyd etdiklərimizi vərdişiniz edin

1. Daimi fiziki aktivlik. İlk növbədə idman haqqında düşünün. Qan damarlarının ən əsas düşməni fiziki aktivliyin olmamasıdır. Hərəkətsiz həyat tərzi sizin həyatınızı 3.9-7.2 il (çəkinizdən asılı olaraq) azaldacaq. Bu, hər gün idman etmək üçün güclü bir arqumentdir. Nə etmək lazımdır? 

Bu, orta yüklənmə ola bilər: təxminən 5 km/s sürətlə yerimə, 16 km/s-dək sürətlə velosiped sürmə, su aerobikası. Bunu həftədə 2,5-5 saat ərzində edin. Daha az boş vaxtınız varsa, intensiv bir aerobik yüklənmə seçin: qaçış, üzgüçülük və ya 16 km/s-dən çox sürətlə velosiped sürmək. Bir həftə ərzində bu cür məşqlər 75 dəqiqədən 2,5 saata qədər kifayətdir. Əzələləri gücləndirmək üçün məşqləri də unutmayın: bu, idman zallarında məşqlər, jim, turnik, trenajorlar ilə məşqlər ola bilər. Bu məşqləri həftədə ən azı iki dəfə etməyə dəyər. Orta, intensiv və güc məşqlərini uyğunlaşdırmaq da olar, məşqləri həftə ərzində bərabər bölüşdürməlisiniz.

Ayda bir və ya iki dəfə məşq etməyin nəticə verməyəcəyini anlamaq vacibdir. Hər gün hərəkət etməliyik, xüsusən günün çox hissəsini işdə bir yerdə keçiririksə (bu, damar problemləri riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır). İdman edə bilmirsinizsə, oturaq həyat tərzinizi kompensasiya etmək üçün gündə ən azı 10,000 addım atın.

2. Çəkinizə nəzarət edin və belinizi ölçün. Hədəfiniz çəkinizi azaltmaq deyil, sağlam və balanslı bir pəhrizdir. Maraqlıdır ki, araşdırmalara görə, çəkisi normadan bir az çox olan insanlar “ideal” çəkiyə sahib olan insanlarda daha çox yaşayırlar. Düzdür, mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmaları şərti ilə 

Bədən kütləsi indeksinizi (BKİ) hesablamaq üçün arada tərəzidə çəkinizi yoxlayın. Normal BKİ 20-25-dir, artan bir göstərici ürək-damar xəstəlikləri riskinin artdığını xəbər edir. Diqqət yetirilməli bir başqa amil də belinizin ölçüsüdür. Visseral piylənmə sağlamlıq üçün təhlükəlidir – daxili orqanların ətrafındakı yağ toxumasının yığılması. Onu belinizin ölçüsü müəyyən edə bilər. Kişilərin norması 94 sm-dək, qadınların isə 80-88 sm-dəkdir.

3. Sağlam pəhriz. Həddindən artıq yemək və bəzi qidalardan çox istifadə etmək ciddi nəticələrə səbəb olur. Damar riskini azaltmaq üçün tanınmış sağlam qidalanma prinsiplərinə əməl edin.

Duz miqdarını azaldın. Gündəlik qəbul 5 qramdan çox olmamalıdır (təxminən bir çay qaşığı). Nəzərə alın ki, bu, yeməklərə əlavə etdiyiniz və hazır məhsullarda olan duzdur.

Daha çox meyvə və tərəvəz yeyin. Gündə ən azı 400 qr və ya beş porsiya meyvə və ən azı 400 q qaynadılmış və ya təzə tərəvəz yemək tövsiyə olunur. Bir porsiya alma kimi böyük meyvədən və ya kivi kimi iki kiçik meyvədən ibarətdir. Meyvə və tərəvəz, piylənmə və ürək-damar xəstəlikləri də daxil olmaqla bir çox xəstəliyin qarşısının alınmasında iştirak edən qidalı lif mənbəyidir. 

Yağsız ət yeyin. Balıqları və quşları dərisiz bişirin, yağsız qırmızı ətli isə piysiz. Həftədə bir və ya iki dəfə balıq yeyin, günlərin birində – yağlı balıq (skumbriya, sardalya, qızıl balıq, siyənək, paltus).

Yağlı turşuları azaldın. Onlar bitki yağlarında olur. Bu cür yağlar ümumi kalori qəbulunun 10%-dan çox olmamalıdır. Həkimlər zeytun yağını gündə 1 çay qaşığında çox qəbul etməyi məsləhət görmürlər. Yağları qoz-fındıqdan almaq xeyirlidir – gündə 30 qr badam, fındıq, qoz və ya digər qoz-fındıq ürəyinizə fayda gətirəcəkdir.

Çox qəhvə içməyin. Ciddi ürək problemi olmayanlar insanlar üçün təhlükəli deyil. Əsas odur ki, həddimizi bilək. Gündə 3 stəkandan çox içmək ürək infarktı riskini artırır.

4. Mütəmadi olaraq analiz verin. Kişilər üçün 40 yaşınadək, qadınlar üçün isə 50 yaşınadək  ürək-damar risk faktorlar yoxdursa, ürək müayinəsinə ehtiyac yoxdur. Mütəmadi olaraq ildə ən azı bir dəfə lipid spektri üçün qan analizini vermək kifayətdir – bunlar fərqli xolesterol növləridir. Yeri gəlmişkən,xolesterolun yüksək səviyyədə olmasını hiss etməyəcəksiniz – o, özünü heç cür büruzə vermir. Vaxtında tibbi yardım almaq üçün ildə ən azı bir dəfə onun səviyyəsini yoxlamaq lazımdır. Göstəricilər normadan yuxarıdırsa, tədbir görülməlidir. Analizlərin nəticələri yaxşıdırsa belə, yuxarıdakı məsələyə qayıdaq – ateroskleroz riskini artırdıqları üçün yağlı yeməklərdən az istifadə etmək lazımdır. 

Bunlardan isə imtina etmək lazımdır:

Siqaret çəkmək. Ürək-damar xəstəliklərindən ölümlərin 10% səbəb siqaret çəkməkdir. Orta hesabla bu vərdiş ömrü 10 il qısaldır. Tütün tüstüsü vasospazm və ürək ritminin artmasına səbəb olur. Nəticədə siqaret çəkənlərin ürək xəstəliyinə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir. Eyni zamanda, siqaret çəkməkdən tamamilə imtina damar problemlərinin inkişaf risklərini əhəmiyyətli dərəcədə azaltdığı sübut edilmişdir. Yeri gəlmişkən, siqaretin tüstüsü də qan damarlarına zərərlidir – inkişafın ağırlaşma riskini 20-30% artırır.

Alkoqol. Uzun illər az miqdarda alkoqolun ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını almaqda faydalı olduğu hesab olunurdu. Lakin Avropa Kardiologiya Cəmiyyətinin son araşdırmaların nəticəsində bu fikrin səhv olduğu sübut olundu. Tədqiqat təxminən 108.000 insanı əhatə etdi və gündə 12 qram etanol, yəni bir kiçik stəkan şərab və ya pivə içən insanların artıq ürək problemi ilə üzləşdiklərini aşkar edildi. Atrial fibrilasiyanın inkişafı ehtimalı 16% artır. İki dəfə çox içənlər üçün risk 28%-a yüksəldi. American Heart Association-dan olam məlumatlara əsasən insultların 15-20% bu səbəbi məhz alkoqoldur. Yeri gəlmişkən, şərabda olan faydalı maddələr üzüm şirəsində və yaşıl çayda olur. Sağlamlıq üçün bu məhsullar hər halda alkoqoldan daha xeyirlidir.

Tədqiqatlar sübut edir: ölüm riskini 66% azaltmaq üçün ən azı 4 xeyirli vərdişiniz olmalıdır.

Ürək müayinəsinə ehtiyac olduğunu necə anlamalı

Bizə elə gəlir ki, infarkt və vuruşa yoluxma yaxınlarımızda qəfildən baş verir, lakin bu belə deyil. Risk faktorları 10-30 il öncədən aşkar edilə bilər və onların erkən aşkarlanması və vaxtında profilaktik müalicəyə başlanması infarkt riskini 90% azalda bilər.

Sinənizdə qəfildən baş verən bir ağrı ilə qarşılaşırsınızsa, dərhal həkiminizə müraciət edin. Vaxtında kömək etməsəniz, ölüm nisbəti 20-25% -ə çata bilər.

1. Yüksək təzyiq. 2017-ci ilin noyabr ayından etibarən Amerikalı həkimlər arterial hipertoniya təsnifatını dəyişdirdilər və hazırda 120/80-dən yuxarı qan təzyiqi yüksək, 130/80-dən yuxarı təzyiq isə hipertoniya hesab edilir. Statistikaya görə, dünyada demək olar ki, hər ikinci yetkin insan bu xəstəliklə qarşılaşır. Və bunu adi bir hal kimi qəbul etmək olmaz: yüksək qan təzyiqinin ömrünü 5-7 il azaltdığı sübut edilmişdir. Hipertoniya ilə damar divarı zədələnir və damarlar daha sürətli köhnəlir. Niyə təzyiqi vaxtaşırı ölçmək lazımdır? Çünki populyar fikrin əksinə, artan təzyiqlə baş ağrımır. Hipertoniya diaqnozunun yeganə yolu qan təzyiqinizi ölçməkdir.

2. Yüksək xolesterol. Qan təzyiqi kimi, yüksək xolesterol özünü büruzə vermir. Eyni zamanda, statistika təsir edicidir: avropalıların 54% -ində xolesterol səviyyəsi artıqdır. Lakin qanda xolesterolunu hətta 10%-a azaltmaqla yaxşı nəticələr əldə etmək olar. 40 yaşlı kişilərdə ürək xəstəliyi riski 50% azalır.

3. Yaş. Yaşımız artdıqca, sağlamlıq problemlərinin yaranma riski bir o qədər yüksəkdir. 40 yaşdan yuxarı kişilər və 50 yaşdan yuxarı qadınlar üçün hər il ürək-damar sistemi müayinəsindən keçmək məsləhətdir

4. İrsiyyət və anadangəlmə xəstəliklər. Əlbəttə ki, ürək-damar xəstəliklərinə irsi meyl varsa, yaşınızdan asılı olmayaraq sağlamlığınızı yoxlamalısınız. Anadangəlmə xəstəliklərin olub olmadığını da öyrənmək lazımdır. Bəzi insanlar ürək və qan damarlarının xəstəlikləri kimi problemlərlə doğulur və uzun müddət bunlardan xəbərsiz olurlar.

5. Şəkər xəstəliyi. Bu xəstəlik qan damarlarını zədələyir və bu da koroner ürək xəstəliyinin inkişafını 4-6 dəfə artırır. Statistikaya görə, II növ şəkər xəstəliyinin ilkin aşkarlanmasında, bu xəstələrin artıq təxminən 50% -inin onsuz da simptomsuz ürək-damar xəstəliyindən əziyyət çəkdiyi ortaya çıxdı.

6. Bu simptomlar varsa: sinədə ağrı, təngnəfəslik və yorğunluq, ayaq şişməsi, fiziki aktivlikdən sonra nəfəs darlığı. Bütün bunlar mütləq öz-özünə düzəlməyəcək, əksinə, qarşısını almaq lazım olan ciddi xəstəliklərin həyəcan verici siqnalları ola bilər.

Kardioloqa müraciət etməyin lazım olduğunu dərhal öyrənmək üçün ekspress bir test keçirin. Saniyəölçən götürün. 30 saniyədə 20 dəfə oturub durmalısınız, sonra dərhal nəbzini ölçüb nəticələri yazmalısınız. Bir-iki dəqiqə istirahət edin, sonra təkrarlayın və yenidən nəbzinizi ölçün. Göstəriciləri müqayisə edin: çox fərqli deyilsə, ürəyiniz yaxşı işləyir. Normal fərq 60-80% aralığında bir artım hesab olunur. Daha çoxdursa, bu, ürəyin işinin pozulduğu deməkdir və həkimə müraciət etməyiniz məsləhət görülür.

Sağlamlığınıza düzgün yanaşma bir çox xəstəliklərlə qarşılaşmamaq şansınızı artırır, həyatınız isə uzun və aktiv olacaqdır.

Sağlam olun!