Özü düzəlməyəcək. Biohakinq 100 il yaşamağa kömək edəcəkmi və ümumiyyətlə o, nədir

Biohakinq, Silikon Vadisi startaperlərinin sağlamlığı, səmərəliliyi və dözümlülüyü artırmaq üçün müxtəlif texnologiyaları sınaqdan keçirməyə başladığı 2010-cu illərin sonunda bir trend halına gəldi. Sadə dillə desək, biohakinq ölməzlik üçün bir dərman olmasa da, müasir tibbin nailiyyətləri sayəsində məhsuldar olmaq və mümkün qədər uzun müddət yaşamaq imkanıdır. Biohakerlər düzgün qidalanma, idman və bioloji əlavələri birləşdirərək bioloji yaşa bağlılıqdan qurtula biləcəyimizi iddia edirlər. Lakin hər şeyin öz nüansları var.

Bu gün “Özü düzəlməyəcək” layihəsində biohakinqin nə olduğunu, onun hansı prinsiplərini qəbul edə biləcəyimizi araşdıracayıq. Mütəxəssislər bu cür qocalma əleyhinə dərmanın işə yarayıb-yaramadığını hələ də müzakirə edirlər. Layihə Respublika Diaqnostika Mərkəzinin (RDM) mütəxəssisləri ilə ortaq şəkildə hazırlanıb.

Biohakinq nədir

Biohakinq hələ də yeni bir termindir və çoxlarına tanış deyil. Həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və yaşlanma müddətini ləngitməyə hədəflənən bir tibbi və sağlamlıq təcrübəsidir. Sadə dillə desək, bu vərdişlərin, həyat tərzinin və həyat keyfiyyətinin, vitamin çatışmazlıqlarının, irsi xəstəliklərin, hətta düşüncə tərzinin təhlilinə əsaslanan bir sağlamlığa nəzarət sistemidir. Əsas hədəfi ömrü və həyat keyfiyyətini artırmaqdır. Bütün proses biohakinq mütəxəssisinin nəzarəti altında keçirilir. İnsanın özü öz həyatını kökündən dəyişdirməyə başlaması (pəhrizləri sınamaq, özünü idmanla yormaq, pəhriz əlavələri və dərmanları nəzarətsiz qəbul etmək) biohakinq deyil.

Biohakerlərlərin məqsədi nədir: 

• xəstəlikləri müalicə etmək və qarşısını almaq;
• ömrün uzunluğunu artırmaq (bəziləri əmindir ki, bu gün texnologiya sayəsində ömrü 100 ilə, gələcəkdə isə 500 və 1000 ilə qədər uzatmaq mümkündür);
• bioloji yaşı azaltmaq;
• məhsuldarlığı və əmək qabiliyyətini artırmaq;
• zehni sağlamlığı yaxşılaşdırmaq və beyin fəaliyyətini artırmaq;
• cavanlığı uzatmaq və gözəlliyi qorumaq;
• həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq. 

Elm adamları və həkimlər sistematik təbiət qanunlarını aldatmaq və ömrü 200-300 ilə qədər uzatmağın bir utopiya olduğunu söyləyirlər. Bəli, insanlar bir çox xəstəlikləri məğlub edə bildilər: antibiotiklərin yaradılması sayəsində təbii çiçəyi, bakterial infeksiyaları. Lakin sonra yeni viral xəstəliklər ortaya çıxdı, məsələn, HİV infeksiyası. İnsan planetin ən mürəkkəb ekosisteminin bir hissəsidir, ondan “çox” olan kimi əks əlaqə mexanizmi işləyəcəkdir. Ümumiyyətlə, qocalma geni hər hansı bir insanın DNT-sində yerləşmişdir və onu dəyişdirmək cəlbedici bir işdir, amma hələ də mümkün deyil. Biohakinq haqqında daha bir vacib məsələ – onun effektivliyinə dair hələ bir elmi dəlil yoxdur.

Biohakinqi kim yaradıb?

Biohakinq, Silikon Vadisi startaperlərinin sağlamlığı, səmərəliliyi və dözümlülüyü artırmaq üçün müxtəlif texnologiyaları sınaqdan keçirməyə başladığı 2010-cu illərin sonunda bir trend halına gəldi. Amma əslində biohakerlər – bədənlərinin daxili proseslərini idarə etməyə və təbiəti aldatmağa çalışanlardır. Bu cür insanlar həmişə olub. Məsələn, Nobel mükafatı laureatı Laynus Polinq hər gün küllü miqdarda askorbin turşusunu qəbul edirdi. Digər Nobel mükafatı laureatı İlya Meçnikov, bədənin qocalmasının bağırsaqdakı toksinlərin udulması ilə əlaqəli olduğuna inandığından bağırsaqları çıxarmaq üçün bir əməliyyat keçirməyi planlaşdırdı.

Məşhur biohakerlər

Deyv Espri

Bulletproof Coffee-ni (bir zaman bütün Silikon Vadisinin sevdiyi kərə yağı ilə “güllə keçirməyən” qəhvə) və demək olar ki, bütün müasir Wellness sənayesini icad edən adamdır. Hər şey ondan başladı ki, bir gün özünə düzgün yanaşmağı qərara aldı və nəticədə arıqladı, IQ səviyyəsini kifayət qədər qaldırdı, lazımi qədər yatmağı öyrəndi və bioloji yaşını azaltdı. Bütün bunları “Beynin biohakinqi” bestsellerində izah etdi. Sahibkar ciddi bir pəhriz saxlayır, nootropik məhsulları qəbul edir, infraqırmızı işıqla şüalanır, öz kök hüceyrələri ilə inyeksiya edir və hiperbarik oksigen kamerasında istirahət edir.

Kris Densi

O, özünü kiborq adlandırır; mediada ona Yer üzündə ən “qoşulmuş” insan adı verilib. Son 10 ildə öz bədəninin 700 göstəricisini mütəmadi olaraq izləməsi səbəbindən belə bir ad qazanıb. Bu, sağlamlığını və rifahını idarə etməsinə kömək edir. Kris həyati əlamətləri ölçməklə yanaşı, digər biohak alətlərindən də istifadə edir. Mütəmadi olaraq analizlər verir, bir çox qatqılardan istifadə edir, xüsusi işıq və istiliyin köməyi ilə yuxusunu idarə edir.

Sergey Faqe

IT-təşəbbüskarı, onun məqaləsindən sonra biohakinq haqqında daha çox danışmağa başladılar. Məqalə “32 yaşım var və biohakinq üçün 200 min dollar xərcləmişəm” adlanırdı. Həyatı uzatmaq, daha enerjili, daha sağlam və daha diqqətli olmaq üçün Sergey yuxusunu, qidalanmasını və idmanı optimallaşdırdığını, eləcə də bir çox tibbi müayinələrdən keçdiyini və yüzlərlə dərman içdiyini söylədi. Faqe, biohakinqin bədən yağını azaltmasına, VO2Max-ın (maksimum oksigen istehlakını) artırmasına və əksər biomarkerlərin performansını artırmasına kömək etdiyini iddia edir. Bundan əlavə, daha inamlı, sakit, enerjili və diqqətli olmağı bacardığını iddia edir.

Biohakerlər nə edirlər

Biohakinqdə əsas olan sistematik yanaşmadır. Əvvəlcə tam müayinədən keçirsiniz, risk sahələrini taparsınız, sonra sizin üçün fərdi bir həyat tərzi proqramı hazırlanır. Hər şeydən əvvəl, bu qidalanmanın düzəldilməsi və pəhriz seçimidir. Sonra – fiziki fəaliyyətə və məşqlərin planlaşdırılmasına nəzarət, həmçinin yuxu normallaşdırılması, düşüncənin tənzimlənməsi və aktivləşdirilməsi, stressli vəziyyətlərə emosional reaksiyanın düzəldilməsi.

Daha yüksək səmərəlilik və ideal performans üçün biohakerlər eyni zamanda antidepresanlar, nootropiklər və digər dərmanlardan istifadə edirlər. Bu biohacinqin ən zəif nöqtəsidir. Biohakerlərin qəbul etdiyi dərmanlar siyahısında olduqca ciddi dərmanlar da var. Məsələn, qan şəkərini azaldan metformin. O, adətən şəkərli diabet xəstələri üçün təyin edilir və praktikantlar isə onu arıqlamaq, xərçəng və ürək xəstəliklərinin qarşısını almaq, bədənin yaşlanmasını yavaşlatmaq üçün içirlər. ÜST tərəfindən metforminin ən təhlükəsiz dərmanlardan biri kimi tanınmasına baxmayaraq, mənfi təsirləri də var: həzm problemi və asılılığa səbəb ola bilər.

Bir daha. Biohakerlər nəyin üzərində işləyirlər:

• genetik meyllərə, allergiyaya, dözümsüzlüyə əsaslanan qidalanma
• yuxu
• idman
• dərman və pəhriz əlavələrini qəbul etmək 
• xüsusi analizləri verərək bədəndə genetik meyllərin və problemlərin təyin edilməsi
• stressi minimuma endirmək
• meditasiya

Biohakinqin mənfi tərəfləri

Biohakinq riskləri, heç kimin hesablaya bilməyəcəyi gözlənilməz uzunmüddətli mənfi təsirlər üçün potensialdır. Aşağıda qeyd olunanları sınamaq məsləhət görülmür:

• Həkim resepti olmadan bir çox dərmanın qəbulu. Birincisi, kiçik dozalarda olsa da, bütün dərmanlar, təxirə salınanlar da daxil olmaqla, əks təsir göstərə bilər. Dərmanların əslində sağlam insanlar üçün deyil, xəstə insanlar üçün nəzərdə tutulduğunu nəzərə almaq lazımdır. Klinik sınaqlarda yeni bir dərman test edildikdə, qruplara əsasən xəstə insanları götürürlər. Buna görə, əksər hallarda, müəyyən dərmanın sağlam bir insana necə təsir göstərə biləcəyini bilmirik. İkincisi, eyni vaxtda qəbul olunan bir neçə dərmanın ümumi təsiri həmişə bir lotereyadır. Hər dərman mənfi reaksiyalara səbəb ola bilər. Bir çox dərman olduqda, bu risk artır. Pəhriz əlavələrini də zərərsiz vasitə adlandırmaq olmaz: mənfi təsirlərə səbəb ola bilər və dərmanlarla zəif qarşılıqlı təsir göstərə bilər.

• Yeməkdən müalicə məqsədi ilə imtina etməyi heç bir həkim məsləhət görməz. Müxtəlif xəstəliklər üçün çox sayda pəhrizlər var, lakin xəstələrə qida maddələrinin damcıda verildiyi zaman bəzi kəskin cərrahi xəstəliklər istisna olmaqla heç bir halda ac qalmaq təklif edilmir. Şiddətli piylənmənin müalicəsində belə, az kalorili qidalanma sistemlərindən istifadə olunur. Alığın qaydaları, bir qayda olaraq, bədənin toksinlərdən qurtulması lazım olduğu barədə danışır. Həkimlər isə deyir ki, şlaklar yalnız metallurji və kömür sənayesində var, insanda şlak yoxdur.

• Sadəcə maraq xatirinə bahalı genetik testlərə pul xərcləmək lazım deyil. Genlərin analizinə nadir hallarda ehtiyac ola bilər. Bəzi genetik testlər sayəsində bəzi dərmanların müəyyən bir insana hansı dozada kömək edəcəyini və minimum xoşagəlməz reaksiyalara səbəb ola biləcəyini öyrənə bilərsiniz. Hamiləlik planlaşdırırsınızsa, sizin və yoldaşınızın körpənizdə xəstəlik yaratmasına səbəb ola biləcək genlərdə mutasiyaların olub olmadığını öyrənə bilərsiniz. Digər hallarda şərh etmək çətindir: 100 faiz ehtimal ki, necə yemək yeyəcəyinizi və hansı idman növü ilə məşğul olmağınızı sizə izah etməyəcəklər. Bir insanda müxtəlif mutasiyalar ola bilən təxminən 20 min gen var və biz bütün bunları şərh etməkdə hələ də çətinlik çəkirik.

• Sağlamlıq və uzun ömür bir vəsvəsə olmamalıdır. Psixoloqlar hesab edirlər ki, biohakinq insanın düşüncə tərzini dəyişir. Özünüzü inkişaf etdirmək və meqa nəticələrə nail olmaq fikri bir vəsvəsəyə çevrilə bilər. Bədəndə baş verən proseslər üzərində tam nəzarətin qurma cəhdi isə ciddi fiziki və psixoloji problemlərə səbəb ola bilər.

Nədən məhz indi istifadə etmək olar

Əslində bunlar ən sadə şeylərdir: sağlam yuxu, balanslı qidalanma, bədənə qulluq və həyata şüurlu yanaşma.

1. Qidalanmanızı tənzimləyin. Hər şeydən əvvəl zərərli qidaları rasionunuzdan çıxarın: fast food, alkoqol, şəkər, hazır qida. Bunun əvəzinə orqanik və bitki mənşəli qidaları seçin və sürətli karbohidratlardan imtina edin.
2. Kifayət qədər yatın. Sağlam yuxu vacib olan nədir? Eyni vaxtda yuxuya getmək və oyanmaq. Yuxu mərhələlərini izləyin. Qaranlıq bir otaqda 18-19°C temperaturda ən azı 7 saat yatmalısınız. Yatmazdan 3-4 saat əvvəl, mavi işıq saçan smartfona və ya televizora baxmayın. Özünüzü bu cür işıqdan qorumaq üçün xüsusi narıncı eynəklərdən istifadə edə bilərsiniz.
3. Fiziki cəhətdən aktiv olun. Mütəmadi idman müxtəlif xəstəliklərin qarşısını alır, sağlamlığı qoruyur və bədəni yaxşı vəziyyətdə saxlayır. İdman həm də əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırır və psixoloji vəziyyətə müsbət təsir göstərir. Biohakerlərin fikrinə görə aerobik, yüksək intensivlikli intervallı məşqlər çox faydalıdır. İsinmə hərəkətlərini edin, sonra 15 saniyə qaçın, sonda isə dörd dəqiqə gəzin. 6 dəfə təkrarlayın. Bu, maksimum oksigen istehlakını yaxşılaşdırır
4. Özünüzü ultrabənövşəyi şüalardan qoruyun. Bədən mənfi ətraf mühit amillərinə görə daha sürətli yaşlanmağa başlayır. Dəri sağlam rəngini itirir, saçlar parlaq və elastik olmur. Yay aylarında ultrabənövşəyi şüalar düşmənlər siyahısına əlavə olunur, bu da hər yaşda dəri üçün təhlükəlidir, çünki kollagenə birbaşa ziyan vurur. Dərimiz qızaran zaman beş dəqiqə ərzində kiçik bir ultrabənövşəyi radiasiya aldıqsa, kollagen sintezinin 24 saat dayanacağını anlamalıyıq. Buna görə də, evdən çıxarkən özünüzlə mütləq qoruyucu krem götürün.
5. Hər il tibbi müayinədən keçin – bədənin tam müayinəsini edin. Bu, risk faktorlarınızı müəyyənləşdirməyə, “damar yaşını” hesablamağa və bəzən xəstəliyi erkən mərhələdə görməyə kömək edəcəkdir. Ancaq hər şeyi ağıllı bir şəkildə edin: lazımsız araşdırmalar çox vaxt lazımsız bir baş ağrısıdır. Biotibbi statistikalar baxımından bir insanın üzərində 20 təsadüfi tədqiqat aparılsa, onlardan birinin nəticələri normadan çox ola bilər. Analiz göstəricilərinə müalicə etsəniz, bu sadəcə əsassız ola bilər.
6. Psixoloji rahatlığınızı yaradın. ÜST-ün sağlamlığı yalnız xəstəliyin olmaması kimi deyil, həm də fiziki və psixoloji rahatlıq vəziyyəti kimi təyin etməsi əbəs yerə deyil. Zehni və psixoloji rahatlıq əsasən özümüzdən asılıdır: ətrafımızdan, işimizdən və asudə vaxtımızdan ləzzət almağımız önəmlidir.

Bir orqanizmə “sındırmaq” çətin bir iş deyil, daha sonra “olduğu kimi etmək” daha çətindir. Buna görə də özünü müalicə ilə məşğul olmaq lazım deyil, adi mənada sağlam həyat tərzi sürmək, düzgün qidalanmaq, kifayət qədər yuxu almaq, zehni sağlamlığınızın qayğısına qalmaq və hər hansı bir xəstəlik halında dərhal həkimə müraciət etmək yaxşıdır. Bütün bunlar effektivliyini sübut etdi, lakin bütün bunlarda sirli bir “biohak” yoxdur. Bu yanaşma sadəcə bütün həkimlərin danışdığı sağlam həyat tərzi adlanır.

Sağlam olun!