Özü keçməyəcək. Doğrudanmı bütün xəstəliklər əsəbdən qaynaqlanır? Və ya əsəbləri nəyə görə qorumaq lazımdır?

“Bütün xəstəliklər əsəbdən qaynaqlanır” ifadəsi yalandırmı, yoxsa biz həqiqətən də narahatlıqdan xəstələnirik? Emosional sabitlik bizi sağaldırmı, yoxsa sağlamlığı qorumaq üçün vitaminlər və dərmanlar hələ də qəbul olunmalıdır? Sakit qalmaq realdırmı, yoxsa insanın stressə də ehtiyacı var? Bu gün belə yayılmış suallara cavab verəcəyik.

“Özü keçməyəcək” rubrikasında Umico Respublika Diaqnostika Mərkəzinin (RDM) mütəxəssisləri ilə birlikdə stressin funksiyalarını və onun insan sağlamlığına təsirini anlamağa çalışıb. Siz hazırda RDM-də 3,5%-ə qədər Umico keşbek bonusları ilə sağlamlığınızın qeydinə qala bilərsiniz.

Əsəblər sağlamlığımıza necə təsir edir

Əvvəla qeyd edək ki, heç nə hiss etməmək demək olar ki, mümkün deyil. Tibet rahibləri bütün həyatları boyu meditasiyada sakitlik vəziyyətinə can atırlar. Hər gün minlərlə duyğu, hiss və ətrafımızdakı dünyaya reaksiyalar yaşayan biz – adi insanlar nə edə bilərik?..

Bədnam ifadədən əsəblərə stress deyilir. O özü də fərqli ola bilər.

Stress, gərginliyə səbəb olan hər hansı bir narahatlıqdır. Fiziki, psixoloji və ya emosional ola bilər. Qısamüddətli stress bədənin proseslərini stimullaşdırırsa də belə, stressə uzun müddət məruz qalmaq həqiqətən sağlamlığa zərərlidir.

Qısamüddətli stress – kortizol hormonlarının qana düşməsi – bədəndəki digər prosesləri dayandırır, onun reaksiyası “ölünü oynamaq”dır. Qan dövranına adrenalin də düşür, orqanizmi hərəkətə gətirir, reaksiyanı sürətləndirir, təhlükədən qaçmaq üçün güc verir. Ümumiyyətlə stressin əsas funksiyası xarici şəraitə qarşı qoruyucu reaksiyadır.

Stress altında qalma uzun müddətli olduqda, hormonlar istehsalını dayandırmır, orqanizm isə onlara uyğunlaşmaq üçün daha çox gücə ehtiyac duyur. Daim qaçmaq və ya özünü saxlamaq çox çətindir, buna görə də uzun müddət davam edən stress sağlamlığa mənfi təsir göstərir.

Əslində, müəyyən müddətdən sonra güc sona çatır, immunitet zəifləyir və buna görə də hər hansı bir xəstəlik özünü daha asan göstərir. Stress anlayışının müəllifi Selye stress və sıxıntı arasında fərq qoyub. Və əgər stress orqanizmi hərəkətə gətirə bilirsə, distress onun əks tərəfi, resursların tükənməsi və parçalanmasıdır.

Psixosomatika nədir?

Psixosomatika tibbi psixologiyanın psixoloji amillərin fiziki xəstəliklərin baş verməsi, gedişi və nəticəsi ilə əlaqəsini öyrənən bir sahəsidir. Elmi araşdırmalar sübut edir ki, psixika və orqanizm bir-birinə bağlıdır və psixi sağlamlıq problemlərinin fiziologiyada təsiri var.

Bütün xəstəliklər əsəbdən qaynaqlanırmı? Bunu demək çətindir. Ancaq bəziləri həqiqətən narahatlığın və uzun müddətli stressin nəticələrinə çevrilə bilər.

Beləliklə, psixosomatika xəstəliklərin müəyyən fiziki təzahürlərinin səbəblərini təxminən izah edir. Məsələn, tonzillit emosiyaların boğulması və yaradıcılıq istəyi ilə bağlıdır.

Əsəbdən hansı xəstəliklər yarana bilər?

Maraqlıdır ki, “bütün xəstəliklər əsəbdən qaynaqlanır” məşhur ifadənin yalnız başlanğıcıdır. Tam olaraq o, belə səslənir: “bütün xəstəliklər əsəbdən, və yalnız beşi sevgidən qaynaqlanır”. Və biz yalnız 5 zöhrəvi xəstəlikdən danışırıq. Əslində bütün xəstəliklərin səbəbinin stress olduğunu birmənalı olaraq demək olmaz. Bununla belə, xroniki stress ürək-damar xəstəliklərinin inkişafı üçün sübut edilmiş risk faktorudur. Üstəlik, xroniki stress aterosklerozu inkişaf etdirən iltihaba çevrilir.

Psixosomatik xəstəliklər, səbəbləri sinir sisteminin nasazlığı ilə əlaqəli olan, lakin bədən əziyyətləri ilə özünü göstərən xəstəliklər qrupudur. Bunlara mədə-bağırsaq traktının xəstəlikləri, fibromiyalji (oynaqların proyeksiyasında xüsusi ağrı sindromu), hiperventilyasiya sindromu aid olunur – oksigen çatışmazlığı hissi, məsələn, panik atak zamanı.

Uzun müddət davam edən stress otoimmün xəstəliklərin inkişaf riskini artırır: romatoid artrit, psoriaz, skleroz və s.

Ümumiyyətlə, əsəblə əlaqəli xəstəlikləri bir neçə kateqoriyaya bölmək olar:

• Baş ağrıları – həyatdan narazılıqdan, xarici məişət və şəxsi problemlərlə məşğul olmaqdan, narahatlığın artmasından.
• Dəri xəstəlikləri – söhbət genetik xəstəliklərdən getmir. Onlar bir insanın şəxsi sərhədlərinin pozulması səbəbindən yarana bilər.
• Astma xəstəlikləri – öz emosiyalarını, hisslərini, təcrübələrini sərbəst ifadə edə bilməməkdən.
• Görmə qabiliyyətinin azalması – naməlum, qeyri-müəyyənlik, gələcək qorxusu, eləcə də həyatda xoşagəlməz məqamlara, problemlərə məhəl qoymamaqla bağlı ola bilər.
• Vegetovaskulyar distoniya, təzyiqin düşməsi – uzun müddətli stress, narahatlıq və ya özünü ifadə edə bilməmək. Depressiya və nevroza səbəb ola bilər.

Psixosomatik xəstəlikləri necə müalicə etmək olar?

Xəstəliklərin səbəbləri psixi problemlər və psixi sağlamlıqla bağlıdırsa, müalicə başdan başlamalıdır.

İlk növbədə psixi vəziyyətinizə diqqət yetirməlisiniz.

• Narahatlığınızı, duyğularınızı və hisslərinizi izləməyə çalışın. Qıcıqlanma hansı anda baş verir və bədən buna necə reaksiya verir? Hisslər gündəliyini aparmağa başlayın, bütün düşüncələri, obsesif fikirləri orada yazın – bu başınızı azad etməyə kömək edəcəkdir.
• Meditasiya rahatlamağa kömək edə bilər. Bundan əlavə, meditativ bədən təcrübələri bütün bədəni skan etməyə və diaqnoz qoymağa kömək edəcəkdir. Gərginlik və sıxacların harada olduğunu dəqiq biləcəksiniz.
• Yaradıcılıq emosiyaları azad edir və fəaliyyətləri dəyişməyə kömək edir. Art terapiya təkcə hissləri ifadə etməyə deyil, həm də onları anlamağa, mövcud vəziyyətin səbəblərini tapmağa kömək edir.
• Psixoterapiya. Əgər zehni problemlərin fiziki təzahürünü hiss edirsinizsə, o zaman ixtisaslı mütəxəssis onun öhdəsindən gəlməyə kömək edəcəkdir. Psixoloq və ya psixoterapevt həm səbəblərlə mübarizə apara biləcək, həm də keyfiyyətli müalicə qura biləcək.

Əsəblə necə mübarizə aparmaq olar

Stresslə mübarizə aparmağın bir çox yolu var. Sizin üçün uyğun olan bir neçə fəaliyyət növünü tapın. Köhnə üsullar işləmirsə, başqa bir şeyi sınayın.

• İdman. Qaçış, fiziki fəaliyyət, trenajorlar. Əgər adrenalin qaçmağı və döyüşməyi tələb edirsə, idman bədənin bu ehtiyacını ödəyir.
• Meditativ təcrübələr. Daha çox kortizol olanlar üçün uyğundur. Gizlənmək istəyirsinizsə, yoqa, bədən məşqləri, nəfəs məşqləri, uzanma və masaj kömək edəcəkdir.
• Yuxu orqanizmin ən yaxşı bərpasıdır. Əgər yatmaq istəyirsinizsə, bədəninizin istədiyini verin.
• Sağlam qida. Stress zamanı insan daha çox enerji sərf edir. Bu dövrdə tez-tez lazımsız, yağlı yeməklər və ya açıq dadı olan yeməklər istəyirsiniz. Bununla belə, pəhrizə daha çox meyvə, tərəvəz, zülal və lif gətirmək daha yaxşıdır.
• Məlumat həcminin məhdudlaşdırılması. Xəbər detoksu, yatmadan bir neçə saat əvvəl heç bir qadcet istifadə edilməməlidir və mümkün qədər az bildiriş və digər qıcıqlandırıcı amillər olmalıdır. Narahatlıq səviyyənizi azaltmaq üçün rahatlıq zonanıza daxil olun.
• Psixoterapiya, həmfikir insanlar, qohumlar və dostlarla söhbətlər. İstəkləri, ehtiyacları, duyğuları və hissləri səsləndirmək onları gerçəkləşdirir. Məsuliyyəti belə bölüşürük, başqalarına bizimlə necə davranacağımızı izah edirik, şəxsi sərhədləri qoruyuruq və bir-birimizi daha yaxşı başa düşürük. Sözün yarımçıq qalması qeyri-müəyyənlik və narahatlıq yaradan ən çox rast gəlinən problemlərdən biridir.

Daim sakit qalmaq mümkündürmü?

Həyat boyu stressdən qaçmaq mümkün deyil və hətta zərərlidir. Hər kəsin sağlam idmana ehtiyacı var. Bununla belə, özünüzdə emosional və zehni sabitliyi inkişaf etdirə bilərsiniz.

Sabitlik üçün bir neçə amil var:

• Məlumatlılıq, reallıqda iştirak. Duyğuları yaşamaq, hissləri anında ifadə etmək vacibdir. Əgər əsəbiləşirsinizsə, bunu ifadə edin. Aqressiya və qəzəb də müsbət istiqamətə yönəldilə bilər. Məsələn, idmanda və ya yaradıcılıqda.
• Nəzarət. Hər şeyi idarə etmək mümkün deyil, lakin siz nəyi idarə edib edə bilməməyinizi əsaslı şəkildə dərk edə bilərsiniz. Və yalnız həqiqətən təsir edə biləcəyiniz şeyə görə məsuliyyət daşıyın.
• Riskin qəbul edilməsi. Bilirsiniz ki, işlər pis gedə bilər, amma bu da sizə mane olmur. Siz dəyişikliklərə hazırsınız və gələcəklə bağlı gözləntilər, illüziyalar qurmursunuz. Məhz bu riskin qəbulu istənilən stresin öhdəsindən gəlməyə kömək edir.

Sabitliyi inkişaf etdirmək üçün məşq edə bilərsiniz. Sinir sistemini kiçik dozalarda sağlam streslə “yükləyin” və vaxtında mövcud olanın öhdəsindən gəlin. Məsələn, idman yarışlarına, konsertlərə gedin, sağlam həyat tərzi sürün, lakin bəzən özünüzə idman məqsədləri qoyun və yarışmalarda iştirak edin.

Sağlam olun!