Pul yığmağın vaxtının gəldiyini düşündüyümüz zaman dərhal çox sevdiyimiz şeylərdən necə imtina etməli olacağımızı təsəvvür edirik. Başqa cür necə pul yığmaq olar? Əslində bunun sirri büdcənin düzgün bölüşdürülməsindədir. Xərcləri planlaşdırmağı hələ öyrənməmisinizsə və pulunuzu plansız şəkildə xərcləyirsinizsə, sizə çox sadə “50/30/20” qaydasını qəbul etməyi məsləhət görürük.
“Pul haqqında”rubrikamızda pulunuzu necə qənaətlə idarə edəcəyinizi, özünüzü ümumi qənaət çərçivəsinə salmamağınızı, alış-verişdən zövq alıb olduqca əhəmiyyətli bonuslar əldə edəcəyiniz haqda danışırıq. Bu dəfə biz gündəlik ehtiyaclar, əyləncələr və mühüm maliyyə məqsədləri üçün kifayət qədər pul yığmağa necə başlayacağımızı anlamağa çalışacağıq.
“50/30/20” prinsipi nədir?
Bu, LearnVest startapının təsisçisi və Financially Fearless kitabının müəllifi Aleksa fon Tobel tərəfindən icad edilmiş şəxsi və ya ailə büdcəsini idarə etməyin intuitiv yoludur. O, LearnVest-in əmanətlərinin idarə edilməsi xidməti təcrübəsinə əsaslanaraq bir qayda irəli sürdü. Bu prinsip, hətta maliyyə təhsiliniz olmasa belə, şəxsi büdcənizi kateqoriyalara ayırmağa imkan verir. Mənası budur: hər ay gəlirinizin 50%-ni əsas ehtiyaclara, 30%-ni özünüzə və arzularınıza xərcləyirsiniz və gəlirin 20%-ni qırağa qoyursunuz.
Bunu rəqəmlərlə başa düşmək çox asandır. Tutaq ki, siz 1000 AZN qazanırsınız. Bu o deməkdir ki, siz zəruri olan əsas şeylərə 500, əyləncə zəruri olmayan, lakin arzuolunan alış-verişə 300 AZN xərcləyirsiniz, qalan 200 AZN isə qırağa qoyursunuz. Bu ilk baxışdan sadə bir qayda, sizi ciddi şəkildə düşünməyə və təhlil etməyə vadar edəcək – gündəlik xərcləriniz həqiqətənmi bu qədər məcburidir?
Büdcənin 50%-i ehtiyaclar üçün
Bunlar məcburi xərclərdir: mənzil, su və digər kommunal xidmətlər., habelə onsuz yaşaya bilməyəcəyiniz şeylər. Sonuncuya adətən kredit ödənişləri, kirayə, yemək, geyim, nəqliyyat və dərman xərcləri daxildir. Bəzən həyat, sağlamlıq və mühüm əmlakın sığortası da siyahıya əlavə olunur.
İnsan bu kateqoriyaya aid xərcləri saydıqda, qazancına uyğun yaşayıb-yaşamadığını anlaya biləcək. Ehtiyaclar büdcənin yalnız kiçik bir hissəsini tutursa, hər şey qaydasındadır. Vəziyyət əksinədirsə, bu haqda düşünməyə dəyər. Məsələn, mənzil kirayəsi qazancın 40%-ni təşkil edirsə, deməli büdcə balanslı deyil.
Zəruri xərclərinizin miqdarını öyrənməli və sonra digər xərclərə olan ehtiyacı qiymətləndirmək üçün ona əsaslanmaq vacibdir. Məsələn, gediş haqları məcburi xərclər xəttidir, lakin taksi ilə gedib-gəlirsinizsə, bu, artıq sizin artıq xərclərinizdir. Yemək başqa bir əvəzolunmaz xətt kimi görünür. Lakin kafe və restoranlarda yemək yeməyə üstünlük verirsinizsə və bahalı desertlərdən imtina edə bilmirsinizsə, bu həmçinin xərcləmənin başqa bir kateqoriyasıdır. Bu, bütün bu xərclərdən imtina etməyə çağırış deyil – sadəcə onların hər biri müvafiq xərc sütununda planlaşdırılmalı və onu aşmamalıdır.
30%-i istəklərə
Sevimli restoranda şam yeməyi, alış-veriş, muzeyə getmək və hər hansı digər birdəfəlik əyləncələr də aylıq xərclərinizin bir hissəsidir. Bunlar həyatı daha xoş, əyləncəli və müxtəlif edən xərclərdir. Ehtiyaclardan fərqli olaraq, “istəklər” siyahısını idarə etmək daha asandır. Adətən onların dərəcələri olur. Məsələn, əla bir fitnes mərkəzinə abunəlik ala bilərsiniz və ya daha sadə idman zalı seçə və ya evdə idman edə bilərsiniz. Və ya bahalı italyan restoranına getmək əvəzinə evdə risotto hazırlaya bilərsiniz.
Ümumiyyətlə, bu xərclər istisna etmək də olar: mobil tətbiqlərə abunə olmadan, restoranlara getmədən və ya yeni çanta almadan yaşamaq olar. Bununla belə, 50/30/20 qaydasının müəllifi Aleksa fon Tobel motivasiyanı və həyata həvəsi itirməmək üçün bu xərcləri plandan kənarda qoymamağı tövsiyə edir. Beləliklə, maaş gününə qədər düşündüyünüzdən daha çox pulunuz qalıbsa, kinoya, masaja gedə və ya şam yeməyini restoranda yeyə bilərsiniz.
Büdcənin 20%-ni qırağa qoyun
Gəlirinizin 20%-ni xərcləməyin. Gələcəkdə nəyə xərcləyəcəyinizi özünüz qərar verin. Ola bilsin ki, bu pul təhsil haqqını ödəməyə, avtomobil və ya daşınmaz əmlak almağa sərf olunacaq. Bir çox maliyyə eksperti deyir ki, ilk olaraq “maliyyə hava yastığına” pul yığmaq lazımdır. Bu, 3-9 ay gəlirsiz yaşaya biləcəyiniz və ya yeni soyuducu və ya bahalı müalicə kimi qəfil böyük xərcləri ödəyə biləcəyiniz pul ehtiyatıdır.
Bu qaydanı həyatda necə tətbiq etmək olar?
- Aylıq gəlirinizi hesablayın. Xərcləri azaltmazdan əvvəl hər ay nə qədər pulunuzun olduğunu bilməlisiniz. Bütün gəlir mənbələrini nəzərdən keçirin: əmək haqqı, bonuslar, part-time iş və digər gəlirlər.
- Xərcləri yeni büdcəyə uyğun bölüşdürün. İndi siz 50/30/20 qaydasına uyğun büdcə tərtib edə və nəyə pul xərcləməyə dəyər, nəyə lazım olmadığını başa düşə bilərsiniz. Bəlkə də yeni iş axtarmaq və ya əksinə, xərcləri azaltmaq vaxtıdır. İkinci halda, ən asan yol “istəklərə” olan xərcləri azaltmaqdır: nə bugünkü həyatınız, nə də gələcəyiniz onlardan asılı deyil.
- Proporsiyalara qapılmayın. Həyatı dərhal yeni bir qaydaya uyğunlaşdırmayın. Bir neçə ay ərzində özünüzü və adi xərclərinizi müşahidə etmək daha yaxşıdır. Bəlkə də heç nəyi dəyişdirmək lazım deyil, çünki qayda artıq işləyir, sadə və intuitiv olması təsadüfi deyil.
- Xərclərinizi tənzimləyin. Çox güman ki, xərcləri tənzimləmək lazımdır. Bəlkə də ehtiyaclar qazancın 60% -ni yeyir: o zaman “istəkləri” azaltmalı və zəruri olana pul yönəltməli olacaqsınız. Və ya gəlirin 30%-i ehtiyaclara gedir. Bu halda, siz “istəklərə” daha çox pul xərcləyə və daha aktiv şəkildə investisiya etməyə başlaya bilərsiniz.
- Qənaət etdiyiniz pulları nəzərdən keçirin. Əmanətin payı məqsəddən asılıdır. Əgər 10 ildən sonra ev tikməyi planlaşdırırsınızsa, o zaman daha çox qənaət etməlisiniz. Məsələn, 20% yox, 30% və ya 40%.
Bizim yollamalara abunə olun və yeni məqalələr haqqında bildirişlər alın!
Pul yığmaq üçün bir neçə əlavə məsləhət
50/30/20 qaydasının mahiyyəti pula qənaət etməkdə özünüzə kömək etməkdir. Bir ay ərzində qazandığınız bütün pulları xərcləməməyə kömək edəcək daha bir neçə məsləhət:
Qarşınıza bir məqsəd qoyun
Mənəvi cəhətdən hazır deyilsinizsə, maliyyə məsələlərinə nəzarət etməyə başlamayın. Məqsəd varsa, işlər daha yaxşı gedir. Hər kəsin öz məqsədi var – kreditləri tez ödəmək, tətilə getmək, yeni avtomobil almaq və ya mənzildə təmir etmək.
Bir çətinlik də var: bəzən məqsədə çox kiçik addımlarla çatmalı oluruq, bu da motivasiyaya mane olur. Misal: Siz öz mənzilinizin olmasını istəyirsiniz, lakin ayda yalnız 100 manat qırağa qoya bilərsiniz. Və siz düşünürsünüz: “Mənzil qiymətləri baxımından 100 manat nədir? Dənizdə bir damla! Nə qədər müddət ərzində pul yığmalı olacağam? Yüz il? Bu nəyə lazımdır, ondansa gedim yeni ayaqqabı alım, bu gün məni bu gün sevindirəcək”. Beləliklə, evlə bağlı xəyallarınızı daha bir ay təxirə salırsınız.
“Mənim buna imkanım yoxdur” deməyə utanmayın.
Biz tez-tez valideynlər, həmkarlar, dostlar, tərəfdaşlar və hətta uşaqların qarşısında başı aşağı olmaq istəmirik. Hər kəsdə var, bizdə isə yoxdur. Bərabərsizlik çox üzücü və ədalətsiz görünə bilər – mən hamı kimi işləyirəm, bəs niyə başqaları kimi yaddaqalan istirahətə gedə bilmirəm, özümə yeni noutbuk ala bilmirəm, məbləği düşünmədən hədiyyələr verə bilmirəm.
Burada şəxsi prioritetlərinizi rəhbər tutduğunuz və özünüzü başqalarının qarşısında göstərməyin vacib olduğu halları ayırmaq vacibdir. Unutmayın ki, tam məmnuniyyət gətirməyən və sosial dairənin diktə etdiyi bir şeyə pul xərcləməmək üçün tam hüququnuz var. Ucadan və ya sadəcə özünüzə deyin: “Mən bunu indi ödəyə bilmərəm: gələcək üçün planlarım var”. Bu, həyatınızı idarə edə bildiyinizi göstərən neytral və sakit bir ifadədir.
İndiyə deyil, gələcəyə investisiya edin
Xoş bir alış sizi burada və indi çox sevindirə bilər, lakin təəssüf ki, bu, heç bir şəkildə gələcəyinizə təsir etməyəcək. Hansı xərclərin indiki vəziyyətinizə, hansı xərclərin isə gələcəyinizə təsirli ola biləcəyini anlamaq vacibdir. Xarici dil öyrənmək, mənzilə sərmayə qoymaq, yenidən hazırlıq keçmək, peşəmi dəyişmək, yaxınlarınıza maddi dəstək olmaq vaxtıdırmı? Bunun uzunmüddətli sevinci ani xərclərlə müqayisə edilə bilməz.
Hansı əlavə xərclərin sizi borca girməməyi və etibarsızlıq hissi yaratmadığını nəzərdən keçirin. Məsələn, uzunmüddətli özünə qulluq və yuxu kosmetika və paltardan daha vacib ola bilər, evdə fitnes ilə məşğul olmaq isə planlaşdırılmamış alış-verişi kompensasiya edir. Evdə və ya bağda dostlarla görüş pula qənaət edəcək və ünsiyyət üçün təhlükəsiz yer təmin edəcək.
Xərclərdən aldığınız emosiyaları dəyərləndirin
Özünüzü müşahidə edin və müəyyən alışların arxasında hansı ehtiyacların və duyğuların olduğunu nəzərdən keçirin. Standart zəruri olmayan xərcləri qeydə alın və onların sizə hansı emosiyaları gətirdiyini nəzərə alın. Məsələn: qəhvə – şənlik, masaj – istirahət, həftə sonu gəzinti – gücünüzün bərpası. Bu xərclərin ucuz variantların olub-olmadığını və həqiqətən dəyərini görmədiyiniz lazımsız xərclərə görə özünüzü günahkar hiss edib-etmədiyinizi düşünün.
Məsələn, ekranı qırıq telefonu düzəltmək yenisini almaqdan yaxşıdır, lakin mobil internetə qənaət etmək çox əlverişsiz ola bilər. Ucuz və dadlı biznes-lanç evdə yemək bişirməkdən daha əlverişli ola bilər, lakin yemək bahadırsa, alternativ menyu tapa bilərsiniz. Öz avtomobilinizi idarə etmək əvəzinə digərini icarəyə götürə bilərsiniz, lakin iş qrafikinizə mənfi təsir edəcəksə, bu fikirdən yayınmağınız məsləhətdir.
Bütün Umico bonuslarından istifadə edin!
Biz Umico-nu ağıllı alış-veriş üçün yaratdıq. Unutmayın ki, Umico ilə siz demək olar ki, hər bir alış-verişdə keşbek əldə edə bilərsiniz. Bizim tərəfdaşlarımız o qədər çoxdur ki, onlar demək olar ki, bütün ehtiyacları qarşılayırlar – ərzaq və geyim alışından tutmuş tikinti, təmir və səyahətə qədər. Keşbekimizi təkcə çoxdan gözlənilən və bahalı alış-veriş edərkən deyil, hər gün ərzaq alış-verişinə gedəndə istifadə edə bilərsiniz.
Həmçinin, Umico aksiyalarını izləyin – hər həftə siz artırılmış keşbek ilə məhsullar tapa bilərsiniz. Fevralın 28-dək Чистая линия məhsullarını Umico-dan 10%-ə qədər artırılmış keşbeklə, həmçinin Cif və Elidor məhsullarını 7%-ə qədər artırılmış keşbeklə alın. Təklif bütün tərəfdaş marketlərdə, eləcə də Umico Market-də keçərlidir. Həmçinin Elite Soft və NewBorn seriyalı Huggies uşaq bezi və tuman-bezlərini alın və pulunuzu Umico bonusları ilə 25%-ə qədər geri qaytarın. Aksiya fevralın 28-dək keçərlidir və xəttin bəzi məhsullarına şamil edilir.
Tərəfdaşlarımız olmayan marketlərdə belə alış-veriş edərkən keşbek qazanacaqsınız. Bunun üçün QR kod olan qəbzi saxlamalı və Umico mobil tətbiqində skan etməlisiniz. Bravo, Grandmart, Megastore, Səbət, Bakkal, Bolmart, Army market, Happy market, Balli market, Elmar market, Okean market şəbəkələrindən alış-veriş etsəniz əlavə 1% keşbek qazanacaqsınız.
Daha çox bonus əldə etmək üçün ödənişləri BirKart Umico kartı ilə ödəyin. Bu adi bank kartıdır, onunla istənilən məbləği ödəmək və əlavə olaraq Kapital Bank-dan 1,5%-ə qədər keşbek əldə etmək olar. Onun böyük üstünlüyü ondan ibarətdir ki, əlavə keşbek bütün digər bonuslara əlavə olunacaq.
50/30/20 qaydası hər şeydən bir anda imtina etmədikdə yaxşı işləyir. “Xoş xərcləmələri” azaldın, lakin bir hissəsini saxlayın. Maliyyə nəzarəti sizin xoşbəxt olmağınıza mənfi təsir göstərməməlidir.
Maliyyə planlaşdırması həyatınızı daha nizamlı və sakit edəcək
Alış-veriş edin, keşbek qazanın və maliyyənizi idarə edin
Hamısı bir tətbiqdə!
