Yeni İl Ənənələri – Mədəniyyətlərdəki Müxtəlifliklər
Yeni il ənənələri mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişir. İnanclar, rənglər və ənənələr fərqlidir, lakin məqsəd eynidir: Yeni ilin xoşbəxtlik və uğur gətirməsi.
Hamımız yeni ilə yeni ümidlər, gözləntilər, xəyallar, qərarlar və hədəflərlə daxil oluruq. Bunların həyata keçəcəyinə inanaraq qəribə şeylərə inanmağa meyilli ola bilirik və ya inanmaq istəyirik. Ən maraqlı yeni il ənənələri də bu inanclar əsasında formalaşır. Bir-birindən maraqlı yeni il ənənələri bəzən qədim zamanlardan, bəzən isə yaxın dövrdə baş verən hadisələr nəticəsində yaranmışdır.
Bəlkə də bəzi qəribə yeni il ənənələri artıq tarixə qarışmışdır, lakin bu ənənələr müxtəlif mədəniyyətlərin yeni ilin gəlişinə necə mənalar yüklədiklərinə dair ipucları verir.
İndi isə ən maraqlı yeni il ənənələrinə keçməzdən əvvəl Yeni ilin mənası nədir? və Fərqli mədəniyyətlərdə yeni il ənənələri hansılardır? suallarının cavablarını tapmağa çalışaq.
Yeni İl Nədir? Yeni İl Nəyi İfadə Edir?
Yeni il, Qriqorian təqviminə (miladi təqvim) əsasən hər yeni ilin ilk günü olaraq 1 yanvar tarixində qeyd olunur. Dünyanın Günəş ətrafında tam dövr etməsini ifadə edən yeni il, illik təqvimi izləyən mədəniyyətlərə məxsus bir anlayışdır. Müxtəlif mədəniyyətlərə və inanclara görə yeni il günü dəyişə bilər, lakin dünyanın böyük əksəriyyətində dekabr ayının son gününü yanvar ayının ilk gününə bağlayan gecə yeni il gecəsi olaraq qeyd olunur.
Yeni il, xristianlıqda Hz. İsanın doğum günü olaraq qeyd olunan Miladdan fərqlənir. Ağac bəzəmək və hədiyyə vermək, əslində Milad bayramını simvollaşdırır və bu bayram hər ilin dekabr ayının 25-dən başlayaraq bir həftə ərzində qeyd olunur. Yeni il ənənələrinin nə qədər maraqlı ola biləcəyindən yuxarıda bəhs etdik. Milad ağacları Avropa və ABŞ-da daha çox birləşdirilmiş Milad və yeni il bayramı ilə bütün dünyaya yayılmışdır və ən çox bilinən ənənədir. Yeni ilə daxil olarkən ağac bəzəmə ənənəsinin çox qədim dövrlərə qədər gedib çıxdığı ehtimal olunur.
İlin son günü üçün bir çox əyləncə mərkəzi yeni il proqramları təşkil edir. Turistik obyektlərdə də xüsusi yeni il proqramları təşkil olunur. Qısacası, yeni il universal olaraq qeyd olunan bir fenomendir.
Müxtəlif Mədəniyyətlərdə Yeni İl Ənənələri
Yeni il günü, mədəniyyətlər arasında fərqlilik göstərir. Buna səbəb olan əsas faktorlar mədəniyyətlərin coğrafi mövqeyi və inanclardan qaynaqlanan ənənələrdir.
Yəhudilər yeni ili Roş Aşana olaraq adlandırırlar. İbrani təqviminə görə Tişri ayının birinci və ikinci günləri yeni il olaraq qeyd olunur. İbrani təqvimi də Hicri təqvim kimi Ayın dövrlərinə əsaslandığı üçün Roş Aşana tarixi miladi təqvimdə daim dəyişir.
Çin mədəniyyəti də öz təqvim sisteminə malikdir. Çin təqvimi 60 illik dövrlərdən ibarətdir və hər 5 il bir heyvanla əlaqələndirilir. Çin yeni ili də miladi təqvimdəki ilə uyğun olaraq dəyişir. Çinlilər yeni ili Nian adlandırdıqları bir canavarı simvollaşdıran qırmızı rəngə boyanmış əşyaları yandıraraq qeyd edirlər. Beləliklə, Nian dan qurtulduqlarına inanırlar. Bundan başqa, borclarını ödəyir və evləri üçün kağız bəzəklər hazırlayırlar.
Novruz, İran başda olmaqla bir çox Orta Şərq mədəniyyətində yeni il olaraq qeyd olunan başqa bir gündür. 12 heyvanlı Türk təqvimi və Cəlali təqviminə görə yeni il günü miladi təqvimdə 21 mart tarixinə uyğun gəlir. 21 mart həm də bərabərlik günü kimi tanınır və Hititlər də yeni il olaraq bu günü qeyd etmişlər.
Qədim Mədəniyyətlərdə Yeni İl Ənənələri
Mayalar 360 günlük bir təqvimə malik idilər və təqvimlərinə görə yeni il iyun ayında bir günə təsadüf edirdi. Mayalar bu ay ərzində bir çox dini mərasimlər keçirirdilər, lakin yeni il ritui şə daha sadə bir şəkildə ailəvi qeyd olunurdu.
Qədim misirlilər bir çox sahədə olduğu kimi yeni ili də Nil çayı ilə əlaqələndirmişdilər. Nil çayı daşdıqda bu hadisə onlar üçün yeni ilin başlanğıcı sayılırdı ki, bu da əsasən iyul ayına təsadüf edirdi. Misirlilər yeni ildə böyük partilər təşkil edər və icmalar bir yerə toplaşardılar.
Babillilər də yeni ili yaz bərabərliyi dövründə qeyd edən qədim mədəniyyətlər arasındadır. Babillilər bu günə Akitu adı verirdilər və hər Akitu da mühüm məbədlərin ətrafına toplaşıb yeni ilin bərəkətli keçməsi üçün dualar edərdilər. Akitu həm də kralın rahib tərəfindən aşağılandığı bir gün idi. Əgər kral rahib tərəfindən ağladılarsa, o il bərəkətli keçəcək demək idi.
Dünyanın Müxtəlif Nöqtələrindən Maraqlı və Qəribə Yeni İl Ənənələri
Yeni ildə fərqli mədəniyyətlərin maraqlı və əyləncəli ənənələrinə nəzər salmağa nə deyirsiniz? Dünyada müxtəlif rənglər, mədəniyyətlər və hər birinin fərqli ənənələri var. Fərqliliklər bizi biz edən dəyərlərdir, ortaq nöqtələr isə bizi bir-birimizə bağlayan dəyərlərdir. İndi fərqlilikləri kəşf etmə zamanı!
Çin
Çinlilər ilin ilk günü ön qapılarını qırmızı rəngə boyayır, çünki bu rəng onlara xoşbəxtlik və uğur gətirir. Bundan əlavə, bütün bıçaqlar gizlədilir, çünki əgər yeni ildə evdə kiminsə özünü kəsməsi baş verərsə, bu, bütün ilin pis keçəcəyinə inanılır. Çünki bıçaq istifadə edə bilmədikləri üçün hinduşkanı kung fu üsulları ilə parçalayıb servis edirlər.
Yunanıstan
Yeni il ərəfəsində yunanlar evlərinin qapısına təzəlik və yenidən doğuşu simvollaşdıran bir soğan asırlar. Səhəri gün uşaqları oyandırmaq üçün onların başlarına həmin soğanla vururlar. Əgər valideynlər uşaqlarından daha gec oyanarsa, uzun illər ərzində yığılan hirslərə məruz qalırlar.
Romaniya
Romaniyada yeni il ərəfəsində fermerlər öz heyvanları ilə danışmağa çalışırlar. Əgər heyvanlardan cavab alarlarsa, bunun gələcək il üçün uğur gətirəcəyinə inanılır. Bu, ən heyvansevər yeni il ənənələrindən biridir. Bəzi fermerlər papağan və tutuquşu alaraq işi daha da əyləncəli hala gətirirlər.
Çexiya
Çexlər arasında yayılmış bir inanışa görə, yeni il gecəsi alma yarıya bölünərək içindəki toxumların formasına baxılır. Bu, gələcək il haqqında öncəgörmə əldə etmək üçün bir üsuldur. Çexlər alma toxumlarının formalarına əsasən ilin sulu və şirin keçəcəyinə inanırlar.
Belçika
Yeni il Belçikada uşaqların xüsusi hazırladıqları Yeni İl Məktubları ilə qeyd olunur. Bu məktublar məktəbdə yazılır, mələk və gül rəsmləri ilə bəzədilir. Uşaqlar bu məktubları yeni il günü ailələrinin böyük üzvlərinə oxuyurlar. Lakin müasir dövrdə bu ənənənin yerini sosial şəbəkə mesajlarının tutduğu deyilir.
Danimarka
Danimarkalılar yeni ili qonşularının qapısında qab-qacaq sındıraraq qeyd edirlər. Sındırılan qab-qacağın sayı nə qədər çox olarsa, o qədər uğur gətirəcəyinə inanılır.
Fransa
Fransızlar yeni ili çoxlu krep yeyərək qeyd edirlər. Krep içərisinə nə qoyulacağı hər kəsin öz seçimidir. Bu ənənəni daha əyləncəli etmək üçün bəzən dürümlər də hazırlanır.
Almaniya
Almanlar yeni ildə şans gətirəcəyinə inanaraq cemli piroqlar yeyirlər. Amma zarafat üçün bəzən piroqların içərisinə cem əvəzinə xardal qoyurlar. Xardallı piroq yeyənlər isə ilin uğursuz keçəcəyinə inanırlar.
İtaliya
Yeni ildə qırmızı alt paltar geyinmək ənənəsini başlatan İtalyanlardır. İtalyanlar bu ənənənin uğur, sevgi və rifah gətirdiyinə inanır. Yeni ildə qırmızı alt paltar istehsalçılarının rifah içində olduğu isə qətidir.
İspaniya
İspaniyada saat 12-də zənglər vurmağa başladığı anda hər zənglə bir üzüm yeyilir. Ümumilikdə 12 üzüm yemək ilin xoşbəxt və uğurlu keçəcəyinə işarədir.
Hollandiya
Hollandlar yeni ildə köhnə il ilə vidalaşmaq üçün köhnə il ağaclarını yandırır və göy üzünü hava fişəngləri ilə işıqlandırırlar.
Norveç
Norveçdə yeni ildə kransekege adlanan badam əzməsindən hazırlanan çox qatlı tort hazırlanır. Bu tort bayraqlarla bəzədilir və ailəvi şəkildə yeyilir.
İsveçrə
İsveçrəlilər yeni ildə uğur və rifah gətirəcəyinə inanaraq yerə bir az krem tökürlər. Amma bu ənənənin əsasən qarışqa gətirdiyi isə qətidir.
Filippinlər
Filippinlərdə dairəvi formalar uğurlu hesab edilir. Yeni il günü insanlar dairəvi formalı geyimlər geyinir, dairəvi yeməklər yeyir və dairəvi qabları sikkələrlə doldururlar.
Sibirya
Sibiriyada yeni il ərəfəsində insanlar donmuş gölə ağac gövdəsi ilə daxil olaraq suyun altına ağac yerləşdirirlər. Bu, onların yeni il ənənəsidir.
Şotlandiya
Şotlandlar arasında Hogmanay adlanan ənənəyə görə, gecə yarısından sonra evə ilk girən qonaq uğur gətirir. Bu qonaqlara kömür və meyvəli kek hədiyyə edilir.
Meksika
Meksikalılar yeni il gecəsi evlərini müxtəlif rənglərə boyayırlar. Hər rəng fərqli arzuları simvollaşdırır: Qırmızı sevgi, sarı iş, yaşıl isə pul deməkdir.
Kolumbiya
Kolumbiyada yeni ildə səyahət etmək istəyənlər bütün gün boş çamadan daşıyırlar.
Yeni York
1907-ci ildən bəri Nyu-Yorkun Times meydanında böyük bir kristal topun saat 12-də yerə enməsi ilə yeni il qeyd olunur.
Peru
Peruda bir kənddə insanlar yeni ilə girərkən yumruq davası edir. Bunun köhnə problemləri həll edib yeni ilə təmiz bir başlanğıc verdiyinə inanırlar.
Yaponiya
Yaponiyada yeni il gecəsi Buddist məbədlərində 108 dəfə zəng çalınır. Hər zəng bir günahı simvollaşdırır və günahların təmizləndiyinə inanılır.
Alış-veriş edin, keşbek qazanın və maliyyənizi idarə edin
Hamısı bir tətbiqdə!
