Özü düzəlməyəcək. Bağırsaq sağlamlığımıza necə təsir edir

Hələ Hippokrat insanın sağlamlığı ilə bağırsaqlarının vəziyyəti arasında olan əlaqəni aşkar etmişdi. Qədim yunan alimi “Ölüm bağırsaqdan başlayır” deyirdi. Yüz il əvvəl bir neçə ayrı araşdırma pəhrizin zehni sağlamlıq ilə olan əlaqəni sübut etdi. Artıq elm adamları bağırsağımızdakı bakteriyaların demək olar ki, hər şeyə, dəri və böyrəklərdən beyin fəaliyyətinə və ruhi sağlamlığımıza kimi təsir etdiyinə əmindir.

Bu gün “Özü düzəlməyəcək” layihəsində sizə bağırsaqların vəziyyətinin sağlamlığımıza necə təsir etdiyini izah edəcəyik. Nəyə görə bakteriyalar yalnız zəif immunitetə və qeyri-sağlam dəriyə deyil, hətta depressiyaya səbəb ola bilər. Və əlbəttə, bağırsaqlarınıza necə baxacağınıza dair tövsiyələr verəcəyik. Layihə Respublika Diaqnostika Mərkəzinin (RDM) mütəxəssisləri ilə ortaq şəkildə hazırlanıb.

Bağırsaq haqqında bilmədikləriniz

• Bağırsağın bakterial tərkibi ilə insanın yaşını, bədən quruluşunu, yaşadığı bölgəni təyin etmək olar.
• Yetkin insanın bağırsağın uzunluğu 12 metr təşkil edir.
• Bağırsaqdakı bakteriyaların çəkisi təxminən 2 kiloqramdır. Bununla belə, bakteriya hüceyrəsi havadan daha yüngüldür.
• Xoşbəxtlik hormonunun 95%-i bağırsaq hüceyrələrində əmələ gəlir.
• İnsanda toxluq geni çatışmazlığı ola bilər.
• Qorxu hissini və özünü qoruma instinktini zəiflədən bağırsaq bakteriyaları var.
• “Mədədə qurultu” əslində nazik bağırsaqda olur. Mədə ac olduğumuzdan deyil, mədə və bağırsaqlar yemək qəbulu arasında təmizləndiyindən guruldayır. Təmizləmə dövründə bir az daha yeməyə qərar verdiksə, təmizlik dayanır.
• İmmunitetimizin təxminən 80%-i bağırsaqlarda yerləşir.
• Bağırsaq hüceyrələri yorulmadan işləyir, qidanı parçalayır və qana qida verir. Nəticədə orta hesabla bir bağırsaq hüceyrəsi orqanizmimizdəki 100 min digər hüceyrəni qidalandırır.
• Bağırsaq sabitliyi sevir: qida adət etdiyimiz zaman olmalıdır, qida adətən yediyimiz kimi olmalıdır. Bir şey səhv olursa, vəziyyət düzəldilənə qədər bağırsaqlar həzm prosesini ləngidir.
• Bağırsağın bakteriya ilə dolumu doğuşdan əvvəl, uşaqlıqdaxili inkişaf zamanı baş verir. Həyatın ilk ilinin sonunda bağırsaq mikrobiotasının tərkibi yetkin bir insanın florasına yaxınlaşır və iki il yarımda tamamilə buna uyğunlaşır.

Hər şeyi idarə edən nədir

Təəccüblənəcəksiniz, çünki orqanizminizin əksər hissəsi … sizə məxsus deyil. Alimlər bu cür düşünür, səbəb isə budur: orqanizmimizdəki insan hüceyrələrı ümumi hüceyrə sayının yalnız 43%-ni təşkil edir, qalanları mikroskopik kolonizatorlardır. Bakteriyalar, viruslar, göbələklər – onlar demək olar ki, hər yerdə var, lakin bu mikroskopik həyatın ən böyük konsentrasiyası bağırsaqların qaranlıq hissələrində yerləşir. Və bu, bakteriyalar üçün bir cənnətdir: yaş, qaranlıq və hər zaman qida var. Onlar orada nə edirlər? Demək olar, bizə nəzarət edirlər.

Sağlam bir insanın bağırsaqlarda faydalı və patogen olan təxminən 500 növ bakteriya yaşayır. Faydalı olanlar daim işləyirlər: qidanı həzm etməyimizə, bədəni qida ilə zənginləşdirməyimizə, immuniteti gücləndirməyimizə və hətta bəzi vitaminləri sintez etməyimizə kömək edirlər. Bağırsaqdakı faydalı bakteriyalarla böyür-böyürə xəstəlik yaradan bakteriyalar yaşayır. Zəif immunitet, tez-tez stres, qidalanma və ya mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərinin şiddətlənməsi halında aktivləşirlər. Bu vəziyyətdə həkimlər bağırsaq mikroflorasının pozulmasını qeyd edirlər. Nəticələri həzm prosesindəki pozğunluqlar və qida maddələrinin zəif mənimsənilməsidir. Xoşagəlməz qurultu, şişkinlik, ödem və təbii ki, müxtəlif orqanlarla bağlı problemlərimiz yaranır.

Bağırsağın əsas vəzifələri:  

• Zərərli mikroorqanizmlərin zərərsizləşdirilməsinə kömək. Patogenlər orqanizmə mütəmadi olaraq daxil olur. Yalnız immunitet sistemi deyil, həm də bağırsaqlar tərəfindən zərərsizləşdirilir.
• Su-duz tarazlığının qorunması. Maye əmməsi məhz bağırsaqlarda olur. Bu, bütün orqanizm üçün çox vacibdir.
• Zəhərli maddələrin orqanizmdən xaric edilməsi. Həzm sistemi sayəsində müxtəlif maddələr bədənə daxil olmaqla yanaşı onu tərk edir.
• Sağlam mikrofloranın qorunması. Bağırsaq steril olmayan bir mühitdir. İçərisində çox sayda bakteriya yaşayır. Onlar insana qidanı mənimsəməyə kömək edir və bədənin normal işləməsi üçün zəruri olan maddələri ifraz edirlər. Mikrofloradakı pozuntulara disbakterioz deyilir.

Beləliklə, bağırsaqların bütün bədənə təsir etdiyi artıq aydındır. Fərdi orqanlarla və hətta əhval-ruhiyyəmizlə necə əlaqəli olduğunu görək.

Bağırsaq və dəri

Dəri və bağırsaqlar ortaq bir mənbə ilə ayrılmaz şəkildə əlaqələndirilir: hətta uterusda birlikdə inkişaf edir və eyni zamanda bir-birlərinin əks olunması üçün inkişaf edirlər. Dəri demək olar ki, dərhal bağırsaq problemlərinə reaksiya verir. Ən çox görülən reaksiya səfeh, quruluq və qabıqdır.

Bu necə işləyir? Mədə-bağırsaq traktının xəstəlikləri səbəbi ilə bədən üçün lazım olan maddələr zəif sorulur və çatışmazlığı dərinin vəziyyətinə təsir göstərir. O, infeksiyalara həssas olur, solğun, quru, zəif olur, küləkdən və ya kondisionerdən daha tez quruyur. Ağız künclərində səpgilər yaranarsa, bu B2 qrupunun vitaminlərinin mənimsənilməsinin pozulduğu deməkdir. Dəmir çatışmazlığı halda üz çox solğun olur. Problemli dərinizin səbəblərindən bəziləri:

• çölyak xəstəliyi,
• laktaz çatışmazlığı,
• xroniki pankreatit,
• qaraciyər və öd kisəsi xəstəlikləri,
• atrofik qastrit,
• mədə-bağırsaq traktının yoluxucu və parazitar xəstəlikləri,
• bağırsaqlarda vitamin və mineralların mənimsənilməsinin pozulması.

Uzun müddət keçməyən dəri probleminiz varsa, qastroenteroloqa müraciət etməyiniz məsləhət görülür.

Bağırsaq və böyrəklər

Bu iki orqan bədəndəki su-duz tarazlığını tənzimləməyə kömək edir. Böyrəklər ayrıca orqanizmi bağırsaqlardan və ya mədə-bağırsaq traktımızdakı bakteriyaların həyati fəaliyyəti nəticəsində qan dövranına daxil ola bilən suda həll olunan toksinlərdən təmizləyir. Bağırsaq örtüyü zədələnirsə, böyrəklərə zərər verə bilər. Daha sonra bağırsaqdan qana daha çox zərərli maddə daxil olur və immunitet reaksiyası artır. Bütün bunlar böyrək çatışmazlığı ilə nəticələnə biləcək sistematik bir iltihab prosesinə gətirib çıxarır.

Bağırsaq və qaraciyər

Qaraciyər də böyrəklər kimi bədəni təmizləməklə məşğuldur. Bu, bağırsaqdan qan dövranına daxil olan hər şeyin qaraciyərə daxil olması deməkdir. Hormonlar, toksinlər, dərmanlar və tullantılar qaraciyərdən keçərək safra ilə bağırsaqlara düşür, orada isə onları təmizləmək asandır. Bağırsaqların normal fəaliyyətində və bağırsaq astarının bütövlüyündə dəyişikliklər xroniki qaraciyər xəstəliklərinə və hətta quruluşundakı dəyişikliklərə səbəb ola bilər, məsələn normal orqan toxumasının işləməyən birləşdirici toxuması ilə əvəz olunduğu fibroz.

Bağırsaqlar və immunitet

Onlar nəyinki əlaqəlidirlər, hətta demək olar ki, immunitet sistemi bağırsaqlarda yaşayır. İmmunitet sisteminin əhəmiyyətli bir hissəsi bağırsaqlarda yerləşir, buna görə həzm traktının işi bütün bədənə təsir edir. Bağırsağın, bəlkə də ən güclü orqanın bir ciddi zəifliyi var – daima xarici mühitlə təmasda olur. Yeməklə yanaşı, xarici proteinlər və patogenlər bədənimizə daxil ola bilər. Bağırsaqlar düzgün işləyirsə, onun mikroflorası “düşmən agentlərini” mümkün qədər tez təsirsiz hala gətirəcəkdir. Bağırsaqların işləməsində problem varsa, immunitet hüceyrələrinin öz bədənlərinə hücum etdiyi xəstəliklər (otoimmün xəstəliklər) yarana bilər.

Bağırsaqlar və beyin

Təəccüblüdür ki, aralarında birbaşa əlaqə var. Bu gün bağırsaqlara ikinci beyin də deyilir. Çoxsaylı eksperimental və klinik tədqiqatlar bağırsaq mikrobiotası ilə mərkəzi sinir sistemi arasındakı əlaqə fərziyyəsini dəstəkləyir. Bu əlaqə haqda ətraflı: 

Bağırsaqdakı hüceyrələr bir çox prosesə təsir edən, lakin ən çox sevinc hormonu olaraq bilinən serotonin hormonunu istehsal edir. Bədənimizdəki serotoninin ümumi həcminin təxminən 80-90%-ı bağırsaqdakı sinir hüceyrələri tərəfindən istehsal olunur. Bu o deməkdir ki, əhval-ruhiyyəmiz bağırsaqların sağlamlığından da asılıdır, o isə öz növbəsində qidalanmamızdan asılıdır. Araşdırmalar faydalı mikrob olan probiotik istehlakının bir insanın əhval-ruhiyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırdığını göstərdi. Eksperimental siçanların yoluxması onların narahatlıq davranışlarının artmasına səbəb olur.

Bağırsaq mikroflorası sitokinlərin istehsalında iştirak edir – bunlar, o cümlədən beyinə də təsir edən immunitet sisteminin zülallarıdır. Bu zülallar infeksiya mənbəyi ətrafında qan dövranını artırır və bədənin immunitet reaksiyasını tənzimləyir. Bu reaksiya infeksiya ilə mübarizədə vacibdir, lakin sitokinlər yorğunluq hissini artırır. Bu səbəbdən xəstə olduğumuz zaman tez-tez yorğun və depresif oluruq. Bu vəziyyət uzun müddət çəkdiyi halda depressiyaya səbəb ola bilər.Bağırsaqdakı mikroblar qan-beyin baryerinə təsir edən maddələr istehsal edir. Kobud desək, beyni qanda olan hər şeydən qoruyan beyin və qan dövranı sistemi arasındakı bir filtrdir.

Bağırsaq sağlamlığı ilə nə vaxt məşğul olmağa başlamaq lazımdır

Bu simptomlarla qarşılaşırsınızsa, ehtimal ki, bir qastroenteroloqa müraciət etməyə və bağırsaq sağlamlığı barədə düşünməyə dəyər.

 Meteorizm. Bu, ən çox görülən simptomdur, antibiotik müalicəsindən, çox sayda dərman qəbul etməkdən sonra, zəif pəhriz və daimi stres ilə ortaya çıxır. Şişkinlik bağırsaqlarda bakteriya disbalansının olduğunu göstərir: müəyyən suşların çoxluğu “yaxşı” bakteriaların ölümünə səbəb olur.

2. Yorğunluq. Bu simptom fikir verməyə bilərsiniz, lakin o, bağırsaqdakı disbalansa gətirib çıxarır. Candida albicans bakteriya növü çox olduqda davamlı yorğunluq yaranır. Candida-nı necə hiss etmək olar? Daim şirniyyata can atırsınızsa (bakteriya onlarla qidalanır), bağırsaqlarda disbalansın olması ehtimalı var.  

3. Qıcıqlanmış bağırsaq. Qıcıqlanan bağırsaq sindromuna tez-tez rast gəlinir. Dünyada 45 milyondan çox insan bu xəstəlikdən əziyyət çəkir. Səbəblər: stres, qıcıqlanma, narahatlıq və digər zehni simptomlar. 

4. Yuxu problemləri. İltihabi proseslər, stres, emosional və fiziki gərginlik – bütün bunlar bağırsaq mikroflorasının tərkibini dəyişdirir. Hong Kong Universitetində aparılan araşdırmalar bunun öz növbəsində psixoloji vəziyyətimizə təsir etdiyini və nəticədə yuxunun keyfiyyətinə təsir etdiyini təsdiqlədi.

5. Dərinin qıcıqlanması. Artıq dərinin və bağırsaqların bir-biri ilə əlaqəli olduğunu bilirik. Məsələn, bağırsaq iltihabı bağırsaq divarlarının incəlməsinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən dəri sağlamlığının asılı olduğu zülallar bədəndən daha sürətli təmizlənərək sızanaq, ekzema və rozasiyaya səbəb olacaqdır.

6. Otoimmün xəstəlikləri. Bu tip xəstəliklərlə bakteriya disbalansı arasında bir əlaqə olduğunu bilirik. Otoimmün xəstəliklərindən əziyyət çəkirsinizsə, bağırsaq müalicəsini təxirə salmayın

7. Bəzi məhsullara qarşı dözümsüzlük. O, özünü allergik reaksiyalar şəklində göstərə bilər ki, bunu boş buraxmaq qətiyyən məsləhət görülmür. Bağırsağınızın sağlam olmasına şübhə etdiyiniz bir qida dözümsüzlüyü testindən keçin.

Bağırsağınızın qeydinə necə qalmalı

Bağırsaqlarda daha faydalı bakteriyaların – probiyotiklərin daha çox olması və normal işləməsi üçün onları”qidalandırmaq” lazımdır. Bu bakteriyaların yetişdirmə yeri prebiyotiklər, yanı mikrobiomanı sağlam saxlayan bitki lifləri olan qidalardır. Hər şeydən əvvəl mikrofloramız nə yediyimizdən asılıdır.

Maraqlı bir nümunə. Son 30 ildə, Qərb həyat tərzi geniş yayıldıqdan sonra Yaponiyada xroniki iltihablı bağırsaq xəstəliklərinin sayı 100 dəfə artdı. Və bu, pəhrizdəki bir dəyişikliyin nəticəsidir – lifdən imtina və heyvan yağları və zülalların üstünlük təşkil etməsi. Buna görə bağırsaqları sağlam tutmaq üçün bu prinsiplərə əməl edin:

1. Daha çox təzə tərəvəz və digər liflə zəngin qidalar yeyin. Onlar bağırsaq mikrofloranızı sağlam saxlayır, aclıq hissi yaradan hormonların istehsalını azaldır və bağırsağınızdakı qidanın hərəkətini ləngidir, çox yeməməyin qarşısını alır.
2. Qida rasionunuza süd məhsullarını – qatıq və kefir əlavə edin  
3. Duzlu kələm və ya kimçi kimi mayalanmış qəlyanaltıları yeyin.
4. Şəkərdən və təmizlənmiş karbohidratlardan mümkün qədər imtina etmək daha yaxşıdır, çünki bu cür məhsullar bağırsaqdakı mikrofloranı boğan zərərli bakteriyaların çoxalmasına səbəb olur.  
5. Marqarin, pastırma, mayonez və hisə verilmiş kolbasalardan çox istifadə etməyin. Bütün bunları mümkün qədər az yemək daha yaxşıdır, ən azı həftədə bir dəfədən çox olmamalıdır.

И конечно, следите за своим самочувствием. Если вы обнаружите у себя один из симптомов, о которых мы рассказали, лучше обратиться за консультацией к гастроэнтерологу. Помните, своевременное обследование может предотвратить многие болезни. Əlbəttə, əhvalınızı nəzarətdə saxlayın. Özünüzdə danışdığımız simptomlardan birini hiss etsəniz, qastroenteroloqun qəbuluna yazılmağınız məsləhətdir. Unutmayın, vaxtında müayinə bir çox xəstəliyin qarşısını ala bilər.